Burgerinitiatief haalt dorp uit slaapstand

En óf actief Ommel iets heeft bereikt!

Het dilemma van veel kleine kernen: er wordt te weinig gebouwd, het aantal inwoners daalt, voorzieningen verdwijnen. Wie wil er nu in een ‘slaapdorp’ zonder voorzieningen wonen? En dus wordt er niet gebouwd, daalt het aantal inwoners … Hoe valt dat te doorbreken? “Door van onderop in actie te komen en als bevolking de verbinding te zoeken met de politiek,” stelt John Bankers, wethouder in gemeente Asten. “Als je samen aan dezelfde kant van het touw staat te trekken, krijg je verrassend veel voor elkaar.”

Ommel is een inspirerend voorbeeld van voortvarend burgerinitiatief. Het dorp telt zo’n 1000 inwoners. Het is een van de drie kernen van gemeente Asten, naast Heusden (2.500 inwoners) en Asten (13.500 inwoners). “Ommel was vroeger een levendig bedevaartsoord met een rijk en bruisend verenigingsleven,” schetst Toon van den Heuvel van Dorpsraad Ommel. “Maar stilaan hebben we steeds meer mensen zien vertrekken. Er is nauwelijks gebouwd en een complete generatie viel ertussenuit. Dat ging zo meer dan 30 jaar lang, totdat in 2014 de basisschool dreigde te sluiten. Dat was een serieuze wake-up call voor de Ommelnaren.”

Ommel 1000+

De dorpsraad en het verenigingsleven sloegen de handen ineen en wisten het dorp te mobiliseren. Met succes; een jaar later was de katholieke school getransformeerd naar een openbare basisschool met nieuw toekomstperspectief. “Dat wil zeggen, als we het nieuwe elan in het dorp zouden kunnen vasthouden,” neemt Arie Liebregts van werkgroep Ommel 1000+ over. “We beseften dat een langer en breder traject nodig was om ons dorp te behouden. Toen in 2017 de burgemeester burgers opriep om een bijdrage te leveren aan een nieuwe toekomstvisie voor de hele gemeente, zijn we bij elkaar gaan zitten om een plan te ontwikkelen dat Ommel weer aantrekkelijk moest maken door onder meer een verdubbeling van het aantal inwoners: Ommel 1000+.”

Naast verschillende ideeën om de leefbaarheid te verhogen (vergroening openbare ruimte, versterking voorzieningen, nieuw gemeenschapshuis …) ambieert Ommel 1000+ een forse versnelling van woningbouw. Van den Heuvel: “Toen wij begonnen, kreeg de gemeente vanuit de Provincie een contingent van zo’n 400 woningen toegewezen, voor 10 jaar. Het vorige gemeentebestuur hield zich strikt aan een verdeelsleutel op basis van het aantal inwoners. Dat betekende voor Ommel 6% ofwel 24 woningen. Voor 10 jaar! Daar houd je natuurlijk geen dorp mee overeind!”

Op de politieke agenda

Na een wisseling van de wacht had men in het gemeentehuis meer oor voor de noodkreet van het kerkdorp. Toen de Provincie in het kader van Veerkrachtig Bestuur Brabant kleinere gemeenten opriep hun bestuurskracht te laten zien, zette Asten een breed participatietraject op: Toekomstagenda Asten 2020-2030. Die Toekomstagenda rust op verschillende pijlers, waaronder Vitale Kernen. Daaronder valt alles wat met leefbaarheid te maken heeft. De ambitie Ommel 1000+ is daar letterlijk in opgenomen.”

Bal ligt bij de Provincie

Zo werd de samenwerking aangegaan met CRA Vastgoed, ontwikkelaar van Kloostervelden. De eerste conceptplannen werden uitgewerkt met Ommel 1000+ als onderligger, en voorgelegd aan de Provincie, die uitbreiding in het buitengebied (en daar moet Ommel het van hebben) moet goedkeuren. Liebregts: “Ons verhaal, inclusief mogelijke bouwlocaties, werd met heel veel enthousiasme ontvangen. En ook later, toen een provinciale delegatie Ommel bezocht, kreeg het de handen op elkaar. Totdat de coalitie in het Provinciehuis klapte. Sindsdien hebben we niet zo veel meer gehoord. Staat Ommel daar nog wel op de agenda?” Zeker wel, is Bankers’ overtuiging. “Maar het is nu eenmaal zo dat de Provincie heel kritisch kijkt naar bouwen in de weilanden. In de wandelgangen liet iemand zich ontvallen dat Brabant wel 50 of 60 Ommels kent. Dat maakt je natuurlijk voorzichtig.”

Weerbarstige praktijk

De Provincie zegt voorrang te willen geven aan projecten die door bewoners worden geïnitieerd. Voor de mannen van de Dorpsraad duurt het allemaal erg lang en dat maakt het lastig om het enthousiasme in het dorp vast te houden. “We moeten ons wel realiseren dat trajecten in ontwikkelland al gauw 5 tot 10 jaar duren,” relativeert CRA-projectontwikkelaar Mandy Helmhout. “Iedere simpele vraag roept zo weer 10 nieuwe vragen op, die allemaal moeten worden bestudeerd en beantwoord. Dat kost nu eenmaal veel tijd. Als ontwikkelaar is het mijn taak om kansen, wensen en behoeften te vertalen in een mooi ontwikkelplan en mensen daar enthousiast voor te krijgen. Maar óók om ervoor te zorgen dat verwachtingen reëel zijn; de praktijk is nu eenmaal weerbarstiger dan de mooie droom. Een gezonde dosis uitdaging hoort er eenmaal bij en maakt plannen ook vaak weer beter. Ondanks dat dit soort trajecten erg lang duren, bleef het enthousiasme aan in het dorp aldus de heren van de dorpsraad. De aanhouder wint immers bijna altijd.

Mooie resultaten

De radiostilte vanuit de Provincie, betekent geenszins dat de Ommelse voortvarendheid geen resultaten zou hebben opgeleverd. Integendeel, benadrukt Peter van den Oetelaar, programmamanager Vitale Kernen. “Winst is het begrip van en de samenwerking met de gemeente. Ommel 1000+ heeft onmiskenbaar helder gemaakt dat woningbouw in het dorp écht van belang is. De gemeente zelf heeft inmiddels een drietal locaties aangewezen, goed voor zo’n 110 tot 130 woningen. Dat is vier tot vijf keer meer dan die 6% op het totale gemeentelijke contingent. De school, het hart van ieder dorp, is behouden. Er is een nieuw gemeenschapshuis gebouwd, het Processiepark wordt onderhanden genomen. Zelfs het enige dorpscafé, dat ging sluiten, is door burgerinitiatief gered. En óf de actieve Ommelnaren iets hebben bereikt!”

Inspiratie en leerpunten

Wat actief Ommel nog meer heeft opgeleverd, zijn inspiratie en leerpunten voor andere kleine dorpen in het nauw. Bankers: “Bijvoorbeeld het besef dat je echt lange adem nodig hebt om mensen mee te krijgen, plannen te ontwikkelen en procedures te doorlopen. En dat je gezien de jarenlange doorlooptijden continu bezig zult moeten zijn met nieuwe, volgende plannen.”

Leerpunt is eveneens hoe belangrijk de keuze van de ontwikkelaar met wie je gaat samenwerken, is. Van den Heuvel: “Het moet een partij zijn die iets moois en betekenisvols wil maken. Die echt waarde aan de omgeving wil toevoegen, uitgaande van de kwaliteiten, wensen en identiteit van je dorp.” Een partij ook die in staat en bereid is om verbinding voor langere tijd aan te gaan, besluit Van den Oetelaar. “Veel ontwikkelaars zouden hier niet zijn ingestapt, omdat ze aan de voorkant geen commercieel belang hebben. De mensen van CRA hebben al die tijd gewoon meegedacht en meegewerkt, zonder dat er iets voor hen inzat.” Voor de ontwikkelaars van CRA is dat min of meer vanzelfsprekend. Focus op de lange termijn. Want uiteindelijk komt resultaat samen.